Recensies
Gens Nostra, maandblad van de Nederlandse Genealogische Vereniging, deel 67 uit 2012
Biografie
Bernhardine von Brun heeft een bewogen leven geleid, zoveel kan worden geconcludeerd na lezen van dit boek. Haar eerst man was niemand minder dan Hieronymus Karl Friedrich Freiherr von Münchhausen (1720-1797), de veel oudere bekende avonturenverteller. Hij was al weduwnaar toen hij in 1794 met Bernhardine trouwde. In 1795 werd een dochter geboren uit het huwelijk, hoewel von Münchhausen liet aantekenen dat dit niet een kind van hem was. Wie de vader was blijft ook na naspeuringen onbekend, al zijn er wel enkele kandidaten aan te wijzen. Later trekt Bernhardine naar Nederland, waar ze vooral onder haar tweede voornaam Louise bekend staat. Ze trouwde met Abraham Stephanus Franciscus de Both (1771-1837). Maar ook dit huwelijk zou tot en met de kleinkinderen nog gevolgen hebben. Een boeiende biografie over een bijzondere vrouw.
C. de Graaf
Historisch Platform Recensiebank
Historisch Platform Recensiebank door Han C. Vrielink
Lied Deurvorst, Het Uur van de Waarheid. Bährne Louise von Brun (1773 – 1839 ) en de mannen in haar leven, IJzerlo, Uitgeverij Fagus, 2010, 269 pp., ill., ISBN 978-90-78202-57-8, € 29,95
Allereerst verdient Hemmie Damen van uitgever Fagus een groot compliment voor de schitterende wijze waarop dit boek is vormgegeven. Het is een prachtboek geworden, in een chique band; het drukwerk is werkelijk uitstekend en de illustraties zijn fraai en interessant.
Hoofdfiguur is Bernhardine ( Bährne) Louise von Brun, geboortig in Polle in Nedersaksen, de dochter van de majoor buiten dienst Justus von Brun en Johanette von Adlerstein. Als Bährne twintig jaar oud is, trouwt zij met de in de buurt wonende baron Hieronymus von Münchhausen, de om zijn fantastische verhalen vermaarde ‘Lügenbaron’. De trouwlustige Von Münchhausen is dan drieënzeventig. Het huwelijk loopt al na enkele maanden spaak, als Von Münchhausen ervan overtuigd raakt dat Bährne het met de huwelijkse trouw niet al te nauw neemt en er bovendien in korte tijd nogal wat geld van de oude baron doorheen jaagt. Na een half jaar verstoot de baron haar. Ruim een jaar na de huwelijksdatum bevalt Bährne van een dochter; de baron erkent het kind niet als het zijne. Bährne raakt verwikkeld in processen betreffende echtscheiding en alimentatie. Het dochtertje overlijdt tien maanden na de geboorte. Daarna ontvlucht Bährne de Duitse landen en duikt ze op in Didam; zij noemt zich dan Louise.
De auteur behandelt in deel 1 het huwelijk, waarbij ze veel aandacht besteedt aan wat Duitse schrijvers in de negentiende en twintigste eeuw daarover hebben meegedeeld. Bährne wordt in hun werken vrijwel altijd als de ‘liederlijke’ neergezet. Deurvorst wijt dat aan de partijdigheid van die auteurs en ze maakt er veel werk van om die partijdigheid aan te tonen. De kwade genius voor haar is de afgunstige neef van de baron Von Münchhausen. Deze neef Wilhelm zou namelijk bij kinderloos overlijden van de baron de titel en het landgoed erven. Hij had dus inderdaad alle belang bij een scheiding van de baron en Bährne.. Tot zover kan men nog wel met de auteur meegaan. Lied Deurvorst is ervan overtuigd dat de baron door het stoken van neef Wilhelm er tenslotte toe overging om Bährne te verstoten. Op grond van hetgeen de auteur zelf uitvoerig meedeelt over het gedrag van Bährne, kan de lezer echter moeilijk anders concluderen dan dat Bährne het neef Wilhelm von Münchhausen ook wel erg gemakkelijk maakte om zijn verdachtmakingen aannemelijk te maken.
Na het overlijden van haar dochtertje vertrok Bährne met haar nieuwe vlam, Hendrik van Elsenbroek, in 1796 naar het Gelderse Didam.Van Elsenbroek kocht er een buiten en begon er een textielfabriek, maar het Huis den Dijk moest in 1801 wegens schulden worden verkocht en de fabriek ging failliet. Louise von Brun had voordien Hendrik al verlaten om te gaan samenwonen met Abraham de Both, richter en drost in Didam, met wie zij in 1800 huwde.
Deurvorst behandelt in de delen 2 en 3 voornamelijk leven en werken van De Both in Didam ten tijde van de Bataafse Republiek. Abraham was daar richter en kreeg als zodanig te maken met enorme dorpsrellen rond de benoeming van een pastoor. Het lukte richter De Both niet de orde te herstellen. Deurvorst beschrijft aan de hand van rechterlijke verslagen en dergelijke zeer omstandig hoe kleine relletjes escaleerden tot complete gevechten en tenslotte tot terreur door een kleine groep. De Both werd ontslagen; hij vestigde zich vervolgens als advocaat in ’s-Heerenberg.
In de delen 4 en 5 worden de latere jaren van het echtpaar De Both beschreven en vervolgens de familiehistorie van hun zoon Frans en diens zoon Zeno. Wederom kommer en kwel, want vader Frans joeg het familiebezit erdoor, met alle gevolgen van dien.
De auteur heeft zich ongetwijfeld zeer veel moeite getroost bij het bijeenzoeken van de archivalische gegevens. Maar in de verwerking van die gegevens toont zij zich, althans in mijn ogen, geen meester. Geschiedschrijving – ik zeg het Sebastian Haffner na – is in de eerste plaats een kunst en als elke kunst bestaat zij hoofdzakelijk uit weglaten en samenvatten, het liefst in een heldere en puntige vorm. De auteur is niet erg bedreven in deze kunst. Het boek wemelt van de citaten, op vrijwel iedere bladzijde staan citaten, vaak erg lange en ook vaak overbodige. Daardoor dreigt de lezer in de bergen materiaal te verdrinken. Ook valt de schrijfster vaak in herhaling. Een goede redactie had deze uitglijders kunnen voorkomen.
Maar dat is, zoals gezegd, mijn mening. Het is zeer waarschijnlijk dat de schrijfster de bovenbeschreven kunst helemaal niet wilde bedrijven. Er bestaat namelijk ook een geheel andere categorie lezers en schrijvers van historische werken. Het gaat die lezers en schrijvers helemaal niet om “het weglaten en samenvatten, in een heldere en puntige vorm”. Zij voelen zich juist door de vele citaten en de stukjes oud schrift nauwer met de verhaalde geschiedenis verbonden. Zij zullen dan ook smullen van het boek van Lied Deurvorst. Zij zijn van mening dat de methode die Lied Deurvorst hanteert het werk authentieker maakt. Voor hen kan het aantal broncitaten dan ook niet groot genoeg zijn. En voor hen is Het Uur van de Waarheid een prachtig boek.
Bovendien zal het werk, juist omdat het grootste deel van het verhaal over Bährne Louise von Brun zich afspeelt in Didam en omstreken, veel lezers vinden onder de liefhebbers van de geschiedenis van Gelderland.
Han C. Vrielink
NBD Biblion voor alle bibliotheken en scholen, het samenwerkingsverband van Nederlandse openbare bibliotheken, uitgevers en scholen:
De hoofdpersoon van deze biografie, een Duitse adellijke jongedame, sloot in 1794 met de toen 53 jaar oudere, befaamde baron von Münchhausen een verstandshuwelijk. Het was geen gelukkige verbintenis; ze had enige affaires en de vraag rees of haar man wel de vader van haar dochtertje was. Reeds voor zijn overlijden in 1797 brak er ruzie uit over de erfenis. Ze belandde in het Gelderse Didam, waar ze enige tijd een minnaar had, maar tenslotte in 1800 trouwde met een andere man: de plaatselijke drost: Abraham de Both.
Uitvoerig gaat Deurvorst in op de perikelen van de dorpspolitiek: de jarenlange ruzies rond de benoeming van een nieuwe pastoor die uitliepen op een volksoproer, de afgewezen minnaar die voortdurend dwarslag en zelfs De Both liet ontvoeren en frauduleuze praktijken. De Both werd tenslotte ontslagen, werkte enige tijd nog als advocaat in ‘s Heerenbergh en Zutphen. Hij overleed in 1837, twee jaar voor zijn vrouw. Het laatste deel behandelt de geschiedenis van hun nakomelingen tot eind negentiende eeuw. Met veel illustraties in kleur en zwart-wit, talrijke bijlagen, een literatuuropgave en register. Vlot, hoewel soms wat warrig geschreven en met veel herhalingen. Voor lezers met interesse voor Gelderse historie en familiegeschiedenissen. Vooral geschikt voor bibliotheken in Gelderland en voor grotere historische collecties. (5 maart 2011)
Bijdragen en Mededelingen Gelre 2010
Prof. Dr. T.H.G. Verhoeven, historica uit het historisch jaarboek voor Gelderland deel CI
Het Geschiedenis Magazin nam een vermelding op in het Septembernummer 2010. Dit werd aangevuld met de onderstaande, persoonlijk toegestuurde, tekst.
Het boek van Deurvorst heeft zeker verdiensten: het is interessant materiaal (het verhaal van de ‘liederlijke’ laatste vrouw van Baron van Münchhausen, en daaraan vast lokale geschiedenis uit de achttiende en negentiende eeuw), ik heb het ook met interesse gelezen, maar de uitwerking is helaas niet van het niveau dat nodig is voor een definitieve recensie. Onafhankelijke (eind)redactie lijkt te hebben ontbroken.
Verteltalent heeft Deurvorst zeker wel, en ze verdient ook lof voor al haar naspeuringen en het onderzoek dat ze verricht heeft, en het voor elkaar krijgen van deze publicatie, alleen breekt de afwezigheid van deskundige begeleiding haar op, zo is onze indruk. Wellicht dat in samenwerking met een historische uitgever of een wetenschappelijke commissie dit onderzoek in een puik boek is om te werken. Ze heeft een interessant boek gemaakt, dat bepaalde lezers zeker zal aanspreken.
Gelders Erfgoed, kwartaalblad voor de erfgoedsector, 2010 – 3, blz. 34, ‘Boeken en tijdschriften, een selectie, algemene boeken met Gelderse aspecten:
Een van de mannen in het leven van Louise von Brun was Hieronymus baron von Münchhausen, waarmee zij korte tijd gehuwd was. Rond 1800 vertrok zij naar Didam waar zij huwde met de bestuurder Abraham de Both. Na allerlei verwikkelingen woonde het echtpaar uiteindelijk in ’s-Heerenberg waar de Both advocaat was.
Tijdschrift voor Familiegeschiedenis
Tijdschrift voor Familiegeschiedenis
Kwartaalblad van het Centraal Bureau voor Genealogie jaargang 16 – nr 3 – september 2010, blz. 111
Dit boek vertelt het levensverhaal van Bernhardine Friederica Louise von Brun (1773 – 1839) en haar echtgenoten Hieronymus von Münchhausen en Abraham de Both. Zij kwam uit het Hessische Weserbergland en behoorde tot een laag-adellijke familie. Zij leefde eerst samen (1) en trouwde vervolgens met de meer dan vijftig jaar oudere miliitair Hieronymus von Münchhausen, die vooral beroemd is geworden als avonturenverteller. Zij liep echter van hem weg (2) en kwam in het Gelderse dorp Didam terecht, waar zij de plaatselijke drost en baljuw Abraham de Both leerde kennen. Na hun huwelijk en het ontslag van Abraham de Both vestigden ze zich in ‘s-Heerenberg, waar Both als advocaat actief was. Hun zoon Frans werd de stamvader van een familie van notarissen en ijzergieters (3), De bijlagen bevatten onder meer genealogische overzichten van de families Von Münchhausen, De Both en Von Brun.
Opmerkingen auteur:
-
(1) – Bernhardine Brunsich von Brun leefde voorafgaande aan haar huwelijk niet eerst samen met Hieronymus von Münchhausen.
-
(2) – Bernhardine Brunsich von Brun werd 6 maanden na de huwelijksdatum door Hieronymus von Münchhausen wegens vermeend overspel verstoten.
-
(3) – één notaris.
Gens Germana
Mededelingen van de Werkgroep Genealogisch Onderzoek Duitsland, blz. 38 – 40, Bibliotheekschatten IX
‘Het Bestuur heeft door schenking een juweel van een boek in de bibliotheek mogen opnemen. Het gaat om het boek ‘Het Uur van de Waarheid’, Bährne Louise von Brun (1773 – 1839) en de mannen in haar leven’, geschreven door Lied Deurvorst. Het boek is kortgeleden uitgegeven bij Uitgeverij Fagus in IJzerlo, onder ISBN 978-90-78202-57-8.
Het boek beschrijft het bewogen leven van een frivole vrouw vóór en in de Franse tijd. Zij heette Bernhardine Friederica Louise von Brun en werd in Polle an der Weser geboren op 3-9-1773 als dochter van Majoor Justus Hartwich Brunsich von Brun (1729 – 1799) en Johanette Breler, Edle von Adlerstein. Zij, de hoofdpersoon, kreeg bekendheid door haar huwelijk op 12/1/1793 met de 73 jaar oude weduwnaar Hieronymus Karl Freidrich von Mùnchhausen, de Heer van Bodenwerder en wereldberoemde avonturenverteller en Lùgenbaron )1720 / 1797′, die al in 1770 de peetvader van haar broer Karl Joseph Friedrich was. …………………………….etc. etc. De samenvatting beslaat ruim drie kolommen.
Het stuk wordt besloten met:
‘De ingevoegde (drie) stukjes Oud-schrift in deze Gens Germana komen ook uit dit prachtige boek.
De lezer wordt uitgenodigd dit schrift in hedendaags Duits om te zetten.
Recensie van De Gelderlander
De Gelderlander, 10 april 2010
Dr. Guus Pikkemaat (in boek helaas als drs. vermeld), historicus, vele jaren hoofdredacteur van een regionaal dagblad, schrijver van o.a. twee recent verschenen boeken “Eleonora van Aquitanië 1122–1204” en “Jeanne d’Arc”:
Dit boek vertelt het spannende verhaal van twee levens die in de 18e en 19e eeuw niet alleen in het Duitse Niedersachsen maar ook in de Nederlandse provincie Gelderland veel stof deden opwaaien. Die levens werden geleid door Bährne Louise von Brun, een avontuurlijk aangelegde dame en Abraham de Both.
Met de 53 jaar oudere wereldberoemde ´leugenbaron´ Hieronymus von Münchhausen leidde Bährne als twintig jarige enkele maanden een leven dat vanwege haar ´buitenechtelijk´ gedrag veel aanstoot gaf. Het huwelijk met von Münchhausen liep dan ook snel op de klippen.
Na deze meesterlijk beschreven onstuimige episode duikt Bährne, die zich na alle in Duitsland doorstane ellende Louise was gaan noemen, op in het Gelderse dorp Didam. Daar maakt zij kennis met Abraham de Both, rechter, drost en baljuw. Hun ontmoeting verloopt stormachtig. Tussen Louise en Abraham bloeit iets moois op. Dat betekent nog geen rustig plattelandsleven voor beide gelieven. Het is allerminst aangenaam toeven in Didam. Het blijkt een zeer onrustig dorp met veel baldadigheden onder meer veroorzaakt door een lid van de rooms katholieke geestelijkheid. Op Abraham wordt zelfs een aanslag gepleegd!
Abrahams behandeling van de problemen in Didam vindt geen waardering bij zijn meerderen. Die betichten hem van slapheid, matigheid en onwilligheid. Uiteindelijk krijgt Abraham zijn ontslag aangezegd. Voor hem en Louise breken nu rustiger tijden aan. Dankzij zijn rechtenstudie kan hij voortaan de kost verdienen als advocaat. Daartoe vestigen zij zich in ´s-Heerenberg, waar hij met succes in enige interessante zaken optreedt alhoewel in dat dorp eveneens ´moeilijke verhoudingen´ heersen. Samen met Louise sticht hij een gezin, waarvan de tweede zoon Frans de stamvader zou worden van mannen die in de Graafschap en de Liemers bekend zouden worden als notarissen en ijzergieters.
Het leven van Louise en Abraham is eveneens met vaart en vlot geschreven. Het is een kostelijk verhaal dat bestaat uit een bijna ononderbroken reeks dramatische en hilarische gebeurtenissen die het lezen ervan tot een waar genot maken.
Drs. Reinildis van Ditzhuyzen, historica en auteur van vijftien cultuurhistorische boeken:
Wij zijn verwant met de fameuze Lügenbaron von Münchhausen! Dat hoorden wij in onze jeugd altijd van mijn vader. Als geestdriftig genealoog spitte hij graag in archieven en zo ontdekte hij onder meer de Münchhausen – connectie. “Wat te denken van het merkwaardige huwelijk van mr Abraham de Both met de weduwe van de Lügenbaron von Münchhausen?” schreef mijn vader in zijn boek over de geschiedenis van de familie van Ditzhuyzen. En hij voegde eraan toe “er zou een heel boek over volgeschreven kunnen worden”. Welnu, dit boek ligt nu voor u.
Lied Deurvorst heeft hiermee een bewonderenswaardige prestatie geleverd. Zij beschrijft een interessante periode uit de Gelderse geschiedenis. Daarmee is deze uitgave aantrekkelijk voor een breed publiek: liefhebbers van biografieën, cultuurgeschiedenis, genealogie en natuurlijk van de provincie Gelderland.
